Madonna z poziomką w Europeum

W krakowskim Ośrodku Kultury Europejskiej Europeum można oglądać "Madonnę z poziomką", namalowany temperą na desce obraz cechowego mistrza małopolskiego, przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem w otoczeniu aniołów. Dzieło to pochodzi z parafii Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Żywcu i reprezentuje gotyckie malarstwo tablicowe. Madonna w typie Maesta (tronująca) trzyma w dłoni  poziomkę.
Jak twierdzi badaczka symboliki roślin w średniowieczu Magdalena Michniewska (farmaceutka i historyk sztuki) w książce "Rośliny w małopolskim gotyckim malarstwie tablicowym 1420-1540” poziomki o białych kwiatach i czerwonych owocach,  symbolizowały zarówno dziewictwo jak i macierzyństwo Matki Boskiej. Namalowane na obrazach były też symbolem raju, a ich kwitnienie i owocowanie łączono z nieśmiertelnością. Poziomki znamy m.in. z twórczości Hieronima Boscha (pojawiają się w znajdującym się w madryckim Prado tryptyku "Ogród ziemskich rozkoszy" z lat 1480 - 1490). Niektórzy badacze uważają, że białe płatki poziomkowego kwiatu są symbolem niewinności i czystości Marii, liście składające się z trzech części to aluzja do Trójcy Świętej, a czerwień owocu poziomki to nawiązanie do krwi, którą w przyszłości przeleje Chrystus (tu przedstawiony jako dziecko).
Na wystawie w krakowskim muzeum pokazano znajdujący się na stałe w zbiorach Muzeum Miejskiego w Żywcu obraz, który, jak się okazało w trakcie przeprowadzonej w dwudziestym wieku konserwacji, dopiero w XVII wieku miał domalowaną postać fundatora, kanonika katedry krakowskiej Andrzeja Kozatiusa, który pochodził z Żywca, a kiedy w Krakowie zakupił obraz zlecił domalowanie  u dołu swojej postaci. Na obrazie widnieje też patron kanonika, święty Andrzej, z narzędziem swej męki. Od góry obraz został przycięty w formę półokrągłą, co najprawdopodobniej było efektem dopasowywania pierwotnie prostokątnego dzieła do wnęki ołtarzowej jednego z krakowskich kościołów, w którym obraz znajdował się, zanim został kupiony przez kanonika Kozatiusa, przekonanego zresztą, że nabył  obraz barokowy.
Obraz jaki możemy teraz oglądać w Europeum nie był zatem, jak przez długi czas uważano, dziełem powstałym w epoce baroku, lecz dużo wcześniej. Do 1980 r. uważano, że dzieło to przedstawia Madonnę z pękiem róż, które trzyma w dłoni Madonna, zaś Dzieciątko Jezus - kulę ziemską. Podczas ówczesnych prac konserwatorskich okazało się, że obraz ma aż 7 warstw malarskich. W lewym górnym rogu obrazu konserwatorzy odkryli  wizerunek aniołka, potem  zaś przekonali się, że w dłoni Madonny jest namalowany kwiat poziomki, zaś na ręce małego Jezusa zielony ptaszek.
W latach 90. XX w. obraz był eksponowany na zamku w Żywcu  na wystawie "Sztuka sakralna Żywiecczyzny". W 2005 r. przeniesiono go do magazynów (był w złym stanie), sześć lat później ponownie był eksponowany w Żywcu, a  następnie został oddany do konserwacji w Krakowie, skąd powrócił w 2014 r.
W Europeum możemy więc przez miesiąc oglądać  pojawiający się w średniowieczu  motyw ikonograficzny na obrazie namalowanym najprawdopodobniej w 3 ćw. XV w.  Obraz Madonny z poziomką  jest jedynym tego typu przedstawieniem w polskich zbiorach; w Europie są zaledwie dwa takie  dzieła. Warto zwrócić uwagę na subtelność detali oddanych przez małopolskiego malarza z niezwykłą precyzją i delikatnością (biały kwiat na łodyżce, poniżej której znajduje się maleńka czerwona poziomka, smukłe palce Madonny, sploty złocistych  włosów spływających na ramiona okryte  drobiazgowo oddaną szatą, anioły podtrzymujące koronę).
Obraz będzie można oglądać do 10 września 2017 r.