O rysunku, przestrzeni i abstrakcji w sztuce - wywiad z Joanną Warchoł

Wywiad z krakowską artystką Joanną Warchoł, prezesem Okręgu Krakowskiego Związku Polskich Artystów Plastyków. Jej prace można obejrzeć w galerii Floriańska 22 w Krakowie na wystawie "Przestrzeń (nie) ograniczona" do 23 lipca.

Artystyczne spojrzenie: Pani najnowsza wystawa w Galerii Floriańska 22 to ekspozycja rysunków, chciałabym zatem zapytać o miejsce tej formy artystycznej w Pani twórczości; czy prace rysunkowe są dla Pani uzupełnieniem twórczości malarskiej, czy też realizuje Pani w nich pomysły niezależne?

Joanna Warchoł: Rysunek jest dla mnie ważną dziedziną twórczości, równoległą z innymi. Duże formy rysunkowe wykonuję od prawie 30 lat i nigdy nie traktowałam tej pracy jako pobocznej, uzupełniającej malarstwo. Rysunek jest jedynie innym medium wypowiedzi, innego rodzaju techniką mającą swoje wymagania i ograniczenia, ale dającą szerokie możliwości do realizowania zamysłów artystycznych. W rysunku czuję się swobodnie i niezależnie, a problemy jakie w tych pracach poruszam są dla mnie równie ważne, jak te przedstawiane w malarstwie.

Artystyczne spojrzenie: Kiedy stworzyła Pani swój pierwszy rysunek i co przedstawiał?

Joanna Warchoł: Nie pamiętam, ale zapewne we wczesnym dzieciństwie, bo rysowałam „od zawsze”. Już w przedszkolu brałam udział we wszelkiego rodzaju konkursach – niektóre z nich nawet wygrywałam.W szkole podstawowej również rysowałam, malowałam i rzeźbiłam i zawsze były to czynności oczywiste, którymi wypełniałam wolny czas, choć nigdy nie planowałam, że w przyszłości zostanę artystką.

Artystyczne spojrzenie: Jakich twórców rysunków ceni Pani najbardziej i jakie prace rysunkowe wywarły wpływ na Pani dzieła?

Joanna Warchoł: Cenię bardzo wielu artystów, długo by wymieniać... W rysunku, tak jak i w innych dziedzinach twórczości, najbardziej interesuje mnie osobowość twórcy, jego indywidualność, doskonałość formy, oryginalność poszukiwań. Sama manualna sprawność, choćby najbardziej mistrzowska, nie jest w stanie mnie zachwycić, jeśli nie kryje się za nią autentyczna kreacja i celowość wyboru, jeśli nie wzrusza i nie zaskakuje. Wbrew pozorom, rysunek jest dziedziną trudną – operując linią, plamą  i walorem daje o wiele większe ograniczenia niż malarstwo. Wymaga powściągliwości i syntezy widzenia. Jednoznaczności decyzji... Każda forma rysunku może zbliżać się do doskonałości – od tej pozornie najprostszej, linearnej, po zagęszczoną, wypełniającą cała powierzchnię, ale może też być jedynie wtórnością, zapatrzeniem się w innych... Nie potrafię jednoznacznie stwierdzić, jakie dzieła rysunkowe wywarły na mnie największy wpływ – urzeka mnie tak samo Leonardo da Vinci i Albrecht Dürer jak Jerzy Nowosielski czy Tadeusz Brzozowski... Nie sądzę jednak by oni, czy ktokolwiek inny, mieli wpływ na moje rysunkowe decyzje.

Artystyczne spojrzenie: Pani prace określa się często jako abstrakcje, czy zgadza się Pani z takim zaszufladkowaniem Pani twórczości?

Joanna Warchoł: Za abstrakcję w sztuce powszechnie uważa się wszystko to, co nie posiada rzeczywistej formy, nie jest przedmiotowe czy ilustracyjne. To oczywiście wielkie uproszczenie, myślę nawet, że pewien rodzaj wytłumaczenia dla niezrozumienia języka, który zmusza do głębszego zastanowienia się nad istotą sztuki, przy pomocy którego chce ukazać się coś więcej niż zwykłe zobrazowanie rzeczywistości czy wyrażenie uczuć i wrażeń poprzez znane z natury kształty. Dla mnie sztuka abstrakcyjna jest wyższego rodzaju formą przekazu, jedyną, dzięki której można starać się odzwierciedlić własne przeżycia, rozterki, wątpliwości czy uczucia, tajemnice istnienia i wszechświata, zawiłe relacje międzyludzkie i naturę istnienia. Przecież dźwięk, myśli, emocje, uczucia są nienamacalne, nie posiadają konkretnego kształtu – możemy je jedynie wyrazić poprzez własne poszukiwania takich plastycznych rozwiązań, które staną się najbliższe naszym intencjom. Moje prace zawsze coś wyrażają, nigdy nie są czysto formalnymi układankami, więc określam je raczej jako rzeczywiste, lecz nieprzedstawiające. Wiem jednak, że odbierane są jak abstrakcje i w niczym mi to nie przeszkadza.

Artystyczne spojrzenie: Skąd czerpie Pani inspiracje do swoich prac?

Joanna Warchoł: Inspiracje do twórczości są wszędzie – obok nas i w nas. Moje wynikają raczej z wnętrza, ale z dużym odniesieniem do świata zewnętrznego. Do niepojętej zagadki istnienia, metafizyki, nieskończoności wszechświata... Jako małe, żyjące w nim istoty, zagmatwane w swych ludzkich losach, ulegamy skomplikowanym emocjom w wielowymiarowej przestrzeni, w której nam przyszło przez chwilę istnieć, której nie rozumiemy, pomimo ciągłych wysiłków jej określenia. Myślę, że w znacznej mierze moje prace są wyrazem pokory wobec wielkości natury, skromną próbą zmierzania się z nią, zachwytem nad jej potęgą i tajemnicą.

Artystyczne spojrzenie: Niektórzy krytycy dostrzegają w Pani pracach zakamuflowaną zmysłowość i ukryty erotyzm; chciałabym zatem zapytać jaki jest Pani stosunek do nadmiernego eksponowania erotyzmu w sztuce najnowszej? Czy lubi Pani sztukę podejmującą takie tematy?

Joanna Warchoł: Każda sztuka może być dobra i kiczowata. Granicę wyznacza sam artysta, jego umiejętności, świadomość, warsztat, przekaz. Nie wzbraniam się przed żadnymi tematami podejmowanymi przez twórców, pod warunkiem jednak, że to co mają do powiedzenia jest ważne, posiada głębszy sens, dotyka istoty problemu, coś unaocznia, czegoś uczy, na coś uwrażliwia. Problem erotyzmu w sztuce jest stary jak świat, bo przecież u jego podłoża leży seksualność i prokreacja, czyli istota życia i przetrwania. Cóż może być bliższego każdemu człowiekowi niż dana z natury zmysłowość... A w moich pracach? Cóż, spotkałam się już kilkakrotnie z określeniami, o których Pani mówi, ale na pewno ani erotyzm, ani zmysłowość nie są podstawowymi czynnikami ich powstania i szczerze mówiąc, w ogóle o tym nie myślę w procesie tworzenia. Wiadomo jednak, że to, co tworzymy w dużej mierze zdradza naszą naturę bardziej niż słowa czy zachowania, trzeba jedynie pewnej dozy wrażliwości i empatii, żeby zobaczyć to „drugie dno”. I tu dochodzimy do poważnych już problemów podświadomości czy psychoanalizy.

Artystyczne spojrzenie: Oglądając Pani prace mam wrażenie, że są niezwykle, perfekcyjnie wręcz poukładane, pełne symboli, które kojarzyć się mogą z matematyką albo nawet okultyzmem. Czy jest Pani tzw. umysłem ścisłym, zafascynowanym matematyką, formami geometrycznymi, architektonicznym budowaniem obrazów?

Joanna Warchoł: Nigdy nie posiadałam głębszych zainteresowań matematycznych, raczej humanistyczne, ale w twórczości cenię prostotę, jednoznaczność formy,  czytelność myśli. W tym celu używam geometrii lecz wydaje mi się, że robię to w sposób dość swobodny, nieograniczony jej zasadami i regułami. W katalogu do jednej z wystaw napisałam: Przy pomocy geometrii porządkuję swój mikroświat zamknięty w obrębie płótna. Moja emocjonalna potrzeba osiągania ładu i harmonii z wewnętrzną koniecznością systematyzacji i hierarchii w szeregowaniu powoduje, że geometria, zjawiska te określająca jest dla mnie najprostszą drogą do wykazania własnych potrzeb artystycznych, bo to właśnie w ładzie i harmonii mieści się prosta prawda wszechrzeczy, przyczynowo-skutkowa hierarchia wszelkich zjawisk, określająca nasze ujęte w upływającym czasie życie. Dla mnie geometria nie jest celem, lecz środkiem przekazu, a także podstawowym elementem konstrukcji obrazu. W używanych formach geometrycznych biorę pod uwagę ich symboliczne znaczenia, gdyż niesie ono za sobą wiele treści i wskazówek do odczytania tego, czego obraz dotyczy.

Artystyczne spojrzenie: Najnowsza wystawa odnosi się do pojęcia przestrzeni, czym według Pani jest przestrzeń w sztuce, czy dałoby się to jakoś zdefiniować?

Joanna Warchoł: Przestrzeń, jako taka, ma wiele definicji i dotyczy różnych aspektów nauki. Mnie zawsze fascynowała jej nieodgadniona natura, wszechobecność i doskonałość oraz zjawiska, jakie w niej zachodzą.Niekonkretna i nienamacalna – w nas i wokół, jest pretekstem do rozważań i wyobrażeń o potędze wszechświata. Będąc bytem niematerialnym, niemożliwym do zdefiniowania, podlega doświadczeniu, ale również to doświadczenie generuje. Jest wokół nas, ale i w nas. I ta wewnętrzna, ludzka przestrzeń, podlegająca licznym ograniczeniom i wpływom interesuje mnie równie mocno, jak zewnętrzna. Przestrzeń zawsze była podstawowym, można rzec pierwotnym elementem tego, co robię - punktem wyjścia każdej pracy plastycznej. Mam ją tak głęboko zakodowaną, że nawet zabudowana jakimiś elementami, jest dla mnie priorytetem. Stając przed zadaniem wyrażenia przestrzeni, zdaję sobie sprawę z niewielkich możliwości, jakie posiadam i ograniczonych środków wyrazu, jakimi dysponuję. Żaden wizerunek przestrzeni nie jest skończony ani doskonały – jest zaledwie szkicem i kolejnym krokiem w kierunku prób jej zdefiniowania.

Artystyczne spojrzenie: Jak wygląda proces powstawania Pani dzieła; od czego Pani zaczyna i jak długo Pani tworzy jedną pracę? Czy można tu mówić o natchnieniu, wenie twórczej, która pojawia się nagle czy jest to proces długotrwały?

Joanna Warchoł: Natchnienie i wena to dość wyeksploatowane pojęcia. Dla profesjonalisty tworzenie jest ciągłą pracą, ciągłym zmaganiem się z materią i własnymi poszukiwaniami. Pracą ciężką i często frustrującą, dającą jedynie tylko czasami satysfakcję i poczucie spełnienia. Reszta to walka z samym sobą i z całą masą wątpliwości. Oczywiście, muszą istnieć okresy pewności, że to, co właśnie się robi jest właściwe lub zbliża się do oczekiwań – inaczej nic by nie powstało. Tworzenie jest nieprzerwanym procesem myślowym i poznawczym; nie ma od niego ucieczki i odpoczynku. Jest koniecznością, nieodzownym elementem życia.W moim przypadku, nawet jeśli nie tworzę w sensie fizycznym, to myślenie twórcze, nieustanna obserwacja rzeczy i zjawisk nigdy mnie nie opuszczają. To taka stała funkcja mojego umysłu – może zaleta, a może mankament... Unaocznienie tych doświadczeń w formie obrazu czy rysunku, to końcowy etap tego procesu, ale nie ukrywam, że fascynujący i bardzo często zaskakujący. Powstający obraz niejako buduje się sam, przy pewnym udziale spontaniczności i przypadku, będąc jednak równocześnie pod pełną kontrolą. To trudne do wyrażenia i opisania... Jeśli już tworzę, to raczej szybko, zawsze kilka prac równolegle, które dopełniają się nawzajem budując zamierzony cykl problemowy.

Artystyczne spojrzenie: Czy klimat Krakowa jest dla Pani szczególnie inspirujący, czy też są jakieś miejsca, gdzie najlepiej się Pani tworzy?

Joanna Warchoł: W Krakowie mieszkam całe życie, ale nie ma to chyba większego wpływu na moje inspiracje. Najlepiej czuję się i pracuję w samotności, w odcięciu od ludzi i miejsce takie może być gdziekolwiek. Do tej pory odkryłam dwa takie miejsca – chętnie do nich wracam, gdyż cisza i wszechobecna przyroda sprzyjają oderwaniu się od codziennej rzeczywistości i związanych z nią problemów, oczyszczają umysł i wyostrzają widzenie. To bardzo ważne i niezbędne, by nie popaść w zaklęty krąg samopowtarzalności.

Artystyczne spojrzenie: Czy nigdy nie żałowała Pani, że została artystką?

Joanna Warchoł: Nie, chociaż czasami myślę, że życie moje byłoby dużo prostsze i łatwiejsze przy wykonywaniu jakiegoś konkretnego zawodu. Ale ponieważ lubię wyzwania i ryzyko, to zapewne ponownie, gdybym miała dokonać wyboru, byłby on taki sam jak obecny.

Artystyczne spojrzenie: Czy ma Pani jakieś niezrealizowane marzenie związane ze sztuką, np. stworzyć coś w stylu, jakiego dotąd Pani nie uprawiała?

Joanna Warchoł: Moim marzeniem jest jedynie posiadać na tyle czasu i środków, by móc tworzyć to wszystko, co cierpliwie czeka na realizację. Robić swoje, a każdym krokiem zbliżać do następnego. Każdy pomysł jest pożywką dla nowych rozwiązań i tematów – tu niczego nie da się na siłę wymyślić czy zaplanować – twórczość zawsze jest pewną, ciągłą drogą, a jeśli nawet następuje na niej gwałtowny zwrot, to jest on wynikiem toku postępowania, chociaż bywa również, że staje się zaskakującą niespodzianką...

Artystyczne spojrzenie: Dziękuję, że zechciała Pani odpowiedzieć na moje pytania.

Rozmawiała: Ewa Mecner

Foto: z archiwum Joanny Warchoł